هویت معماری نوین عربستان سعودی بر پایه پیوند میان نوآوری و سنت، پایداری و ارتقای مناظر طبیعی استوار است. این چشم‌انداز را می‌توان از خلال مجموعه پروژه‌هایی که استودیوهای طراحی بین‌المللی در این کشور اجرا کرده‌اند، مشاهده کرد. واقعیت این است که در سال‌های اخیر، هیچ کشوری در خاورمیانه به اندازه عربستان سعودی در آمیختن سنت‌های کهن با نوآوری‌های جسورانه موفق نبوده و سیمای معماری نوین عربستان سعودی اینک بازتابی از چشم‌انداز ملی آن شده است: ترکیب هماهنگ تکنیک‌ها و سنت‌های چند قرنه با دیدگاه‌های مدرن و آینده‌نگر.
در این راستا شاهزاده محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، اخیرا برای ادغام سنت‌های بومی معماری با تحولات جدید در این حوزه ابتکاری جدید را معرفی کرده که هدف از آن، ایجاد مناطق شهری مدرن به شکلی است که با ساختمان‌های سنتی موجود و محیط طبیعی پیرامونشان هماهنگ باشند.
عربستان سعودی برای هدایت و هماهنگی پروژه‌های معماری در این کشور، یک پلتفرم تخصصی دیجیتال راه‌اندازی کرده است که در آن نقشهای به نام «نقشه ویژگی‌های معماری سعودی» (Saudi Architecture Characters Map) وجود دارد که تمام ۱۹ منطقه اصلی این کشور را از نظر ویژگی‌های محیطی و فرهنگی، معرفی می‌کند.
در واقع، این نقشه توضیح می‌دهد که هر منطقه چه مناظر طبیعی دارد (مثلا کویری، کوهستانی یا ساحلی)، سبک معماری بومی و مصالح سنتی آن چگونه است و مردم آن منطقه به‌طور سنتی از چه روش‌هایی برای ساخت‌وساز استفاده می‌کردند (مثلا خانه‌های گلی، سنگی، چوبی یا با تهویه طبیعی) تا وقتی معماران و طراحان می‌خواهند بنایی را برای یک منطقه طراحی کنند، بتوانند طراحی خود را متناسب با هویت معماری همان منطقه انجام دهند، نه صرفا با الگوبرداری از سبک‌های غربی.
برای این کار، دستورالعمل‌های طراحی در سه سبک کلی دسته‌بندی شده‌اند: سنتی (کاملا مبتنی بر معماری بومی و اصیل)، گذار (ترکیبی از سنتی و مدرن با فناوری و سبک‌های معاصر سازگار و معاصر (مدرن و نوآورانه، اما همچنان مرتبط با محیط و فرهنگ محلی)
برای درک بهتر این رویکرد، می‌توان به چند پروژه شاخص که در سال‌های اخیر در عربستان سعودی اجرا شده‌اند، اشاره کرد.
مرکز طراحی العلا (Design Space AlUla)
مرکز طراحی العلا نخستین گالری دائمی در منطقه العلا است؛ جایی در دل بیابان‌های شبه‌جزیره عربستان که در آن باستان‌شناسی، معماری و صخره‌ها در هم تنیده شده‌اند.
بنایی که استودیو ایتالیایی جیو فورما (Giò Forma) طراحی کرده از جنس فولاد کورتن (فولاد ضدزنگ طبیعی)، بتن و شیشه و الهام‌گرفته از بادگیرهای سنتی است. نقشهای به‌کاررفته در نما، چه در نمای بیرونی و چه در حیاط داخلی، بازتابی از الگوهای «مشربیه» یا طرح‌های هندسی سنتی الهام‌گرفته از پنجره‌های مشبک‌های عربی‌اند که به تهویه طبیعی و کاهش تابش مستقیم آفتاب کمک می‌کنند.
اقامتگاه بانیان‌تری در العلا
برای این پروژه از معماری کوچ‌نشینان بادیه‌نشین الهام گرفته شده است و تجربه‌ای از تلفیق لوکس مدرن با احترام به محیط زیست ارائه می‌دهد. ویلاها در دل صخره‌های العلا جای گرفته‌اند و با استفاده از آجرهایی از جنس خاک فشرده و سازه‌های پارچه‌ای طراحی شده‌اند تا فضاهای باز سایه‌دار و محافظت‌شده‌ای ایجاد و زندگی داخلی و فضای بیرونی را به هم متصل کنند.
مرکز پژوهش‌های نفتی ملک عبدالله (KAPSARC)
طرح زاها حدید برای مرکز، ماموریت آن را که مطالعه روش‌های نوین و کارآمد در مصرف انرژی است، با طراحی فضاها و فرم ساختمان به نمایش گذاشته است.
این ساختمان متناسب با شرایط اقلیمی منطقه طراحی شده است تا مصرف انرژی را به حداقل برساند. ساختار آن بر پایه سیستمی سلولی و مدولار (واحدهای مشابه تکرارشونده، به‌هم‌پیوسته و قابل جابه‌جایی) است که بخش‌های تحقیقاتی را در شبکه‌ای به‌هم‌پیوسته گرد می‌آورد. این بنا گواهی پیشتازی در طراحی انرژی و محیط‌زیست (LEED) در سطح پلاتینی هم دارد، بنابراین یکی از ساختمان‌های پایدارتر و دوستدار محیط‌زیست در دنیا محسوب می‌شود.
مرکز فرهنگی شملات در ریاض
این مرکز فرهنگی در ریاض، در واقع یک خانه گلی قدیمی بازسازی شده است که به مجموعه‌ای شامل گالری، اقامتگاه هنرمندان، کارگاه، کافه‌تریا و فضای تجاری تبدیل شده است.
شرکت سین آرکیتکتز (Syn Architects) با رویکردی تجربی، ابتدا عناصر اصلی بنا را مرمت کرده و سپس با افزودن فضاهای جدید، معماری معاصر را با اصالت تاریخی ساختمان تلفیق کرده است.
ایستگاه‌های قطار سریع‌السیر الحرمین
شرکت بریتانیایی فاستر و شرکا (Foster + Partners) برای قطار سریع‌السیر میان شهرهای اصلی عربستان سعودی چهار ایستگاه طراحی کرده است. این ایستگاه‌ها به‌منزله دروازه شهرها عمل می‌کنند و هر یک رنگی نمادین دارند: طلایی برای مکه، سبز برای مدینه، بنفش برای جده و آبی‌‌‌نقره‌ای برای شهر اقتصادی ملک عبدالله.
طاق‌های اسلامی در این طراحی با زبانی معاصر بازآفرینی شده‌اند؛ طاق‌هایی به ارتفاع ۲۵ متر که با «درختان سازه‌ای» یا ستون‌هایی شاخه‌دار که از درخت الهام گرفته‌اند و هم بار سازه را تحمل می‌کنند و هم زیبایی طبیعی به فضا می‌بخشند، نگه داشته می‌شوند.
مرکز هنرهای دیجیتال در درعیه
اولین مرکز هنر معاصر دیجیتال در عربستان سعودی در شهر تاریخی الدرعیه ساخته شده است. این پروژه با میراث معماری بومی در تعامل است و مصالح ساختمانی آن به نحوی انتخاب شده‌اند با محیط پیرامون آن یکی به نظر می‌رسند و تضاد ایجاد نمی‌کنند.
هدف اصلی این پروژه مشارکت در بازآفرینی و نوسازی مناطق شهری و زمین‌های کشاورزی دره حنیفه است و در نظر دارد هم جنبه فرهنگی و تاریخی شهر الدرعیه را حفظ کند و هم طبیعت و کشاورزی سنتی وادی حنیفه را زنده کند.
اثرا، مرکز فرهنگی جهانی ملک عبدالعزیز
در چشم‌انداز خشک و صخره‌ای ظهران، یک مجتمع یکپارچه با پنج حجم متفاوت سر برآورده است که هر بخش کارکردی خاص دارد. برج که مختص فضاهای اداری و پژوهشی است، کتابخانه با بیش از ۲۰۰ هزار جلد کتاب، سالن همایش ویژه گردهمایی‌ها و برگزاری رویدادها، تالار بزرگ، برای نمایشگاه‌ها و «سنگ سرطاق» (Keystone) که به‌صورت نمادین و عملکردی، همه فضاها را به هم پیوند می‌دهد.
